• Czy wiesz, że...
    FLORENCJA
    Florencja bierze swą nazwę od rzymskiego określenia Florentia ‛kwitnąca’. Miasto założył
    Juliusz Cezar w 59 roku p.n.e. jako kolonię dla byłych żołnierzy i nadał mu formę obozu wojskowego. Od XIV do XVI wieku Florencja była ojczyzną włoskiego renesansu, a jej znaczenie dla kultury sprawiło, że lokalny dialekt stał się językiem literackim w Italii.
    Mirosław Bańko
     
  • Łatwo pomylić
    PÓŁKOWNIK, PUŁKOWNIK
    Półkownik to żartobliwe określenie filmu zatrzymanego przez cenzurę i nie dopuszczonego
    do dystrybucji, a więc odłożonego na półkę: „O ile zaś w II Rzeczypospolitej film (w początkach niemy) chętnie sięgał po tematykę powstańczą, to w Polsce Ludowej stała się ona tabu. W Młodości Chopina nie pokazano, od czyich kul giną młodzi uczestnicy listopadowej insurekcji, z filmu o Jarosławie Dąbrowskim wynikałoby, iż powstanie roku 1863 przygotowali rosyjscy oficerowie przy wsparciu niektórych Polaków. Kiedy zaś już w okresie stanu wojennego zostanie nakręcony Szwadron, to na dobrych parę lat podzieli on losy innych «półkowników»” (J. Tazbir, Silva rerum historicarum). Pułkownik zaś to oficer w wojsku, historycznie (a często i współcześnie) dowódca pułku. Dawniej zarówno pułk, jako i pułkownik pisano przez ó, gdyż wyrazy te zostały zapożyczone z języka staroruskiego, w którym miały samogłoskę o, w polszczyźnie wymienioną na ó, a w końcu na u.
    Mirosław Bańko
     
  • To ciekawe
    Palić za sobą mosty
    Czyli: ostatecznie z czymś zrywać, odcinać sobie drogę odwrotu. Most trzeba spalić, by
    wróg nas nie doścignął. My wczorajsi albo my jutrzejsi możemy być wrogami nas dzisiejszych. My wczorajsi możemy nas dzisiejszych ścigać, my jutrzejsi dopaść. Jeśli my wczorajsi i my jutrzejsi wejdziemy ze sobą w alians, może się to źle dla nas dzisiejszych skończyć. Dlatego dzisiaj palimy za sobą mosty, żeby nasze wczoraj nie dognało nas jutro.
    Jerzy Bralczyk
     
Słowo dnia: ujmować

Zagraj z nami!

Chcesz sprawdzić swoją znajomość języka?

Zagraj teraz

Zasady pisowni

13.7. [43] Pisownia przymiotników od nazw miejscowych
Zasady tworzenia przymiotników od nazw miejscowych są takie same jak zasady tworzenia przymiotników od odpowiednich wyrazów pospolitych. Różnice mogą jednakże wynikać z tego, iż w przymiotnikach od nazw miejscowych często utrwalone są historyczne procesy słowotwórcze lub lokalne, regionalne tendencje nazewnicze – odmienne od współczesnych i ogólnopolskich.
Obydwie formy – ogólnopolską i lokalną – uznajemy za poprawne: na przykład oprócz ogólnopolskiej postaci przymiotnika kościerzyński, pochodzącego od nazwy miasta Kościerzyna, uznajemy za poprawną także lokalną: kościerski, utworzoną od rdzennej cząstki tejże nazwy (Kościerz- + -ski), tak jak na przykład leszczyński: Leszcz- + -yński (dawna nazwa Leszna to Leszczno) czy niżański: Niż- + -ański (dzisiejsze Nisko kiedyś nazywało się Niżsko).
Postać wielu przymiotników, która ze stanowiska współczesnego mogłaby być uznana za nieregularną, z punktu widzenia historycznego jest uzasadniona, przechowuje ona bowiem stan archaiczny, np.
Babimost – babimojski
Białowieża – białowieski
Bydgoszcz – bydgoski
Końskie – konecki
Leszno – leszczyński
Lublin – lubelski
Nisko – niżański
Nowe Miasto – nowomiejski
Nowy Tomyśl – nowotomyski
Radogoszcz – radogoski
Sącz – sądecki
Środa – średzki
Ujazd – ujejski
Wałbrzych – wałbrzyski
Zamość – zamojski
Zawichost – zawichojski.
13.7.1. Od nazw miejscowych na -ice tworzymy dziś przymiotniki mające zakończenie -icki, np.
Niepołomice – niepołomicki
Pyskowice – pyskowicki
Racławice – racławicki
Wadowice – wadowicki
Zebrzydowice – zebrzydowicki.
Obok tych form funkcjonują też lokalne: niepołomski, zebrzydowski, co niekiedy bywa utrwalone w oficjalnym nazewnictwie, por. Kalwaria Zebrzydowska, ulica Niepołomska (w Krakowie).
13.7.2. W różny sposób tworzymy przymiotniki od nazw miejscowych na -no:
a) z przyrostkiem -ski, np.
Grodno – grodzieński
Lipno – lipieński
Mielno – mieleński
Sławno – sławieński
Szczytno – szczycieński
Wilno – wileński;
b) z przyrostkiem -ski z pominięciem rzeczownikowego -no, np.
Wąbrzeźno – wąbrzeski;
c) z przyrostkiem -owski, np.
Grabno – grabnowski
Kutno – kutnowski;
d) z przyrostkiem -eński, np.
Gniezno – gnieźnieński
Krosno – krośnieński;
e) z przyrostkiem -iński (-yński) z pominięciem rzeczownikowego -no, np.
Chełmno – chełmiński
Kępno – kępiński
Leszno (daw. Leszczno) – leszczyński
Opoczno – opoczyński;
f) z przyrostkiem -ański, np.
Jaworzno – jaworzniański (a. jaworzyński)
Pajęczno – pajęczański.
UWAGA: Niekiedy występują formy oboczne, np.
Bródno – bródzieński a. bródnowski
Kępno – kępiński a. kępieński
Lipno – lipieński a. lipnowski
Szczytno – szczycieński a. szczytnowski.
13.7.3. Od dwuczłonowych nazw miejscowych składających się z przymiotnika i rzeczownika tworzymy przymiotniki pisane bez łącznika, np.
Jelenia Góra – jeleniogórski
Nowa Huta – nowohucki
Nowe Miasto – nowomiejski
Nowy Dwór – nowodworski
Nowy Sącz – nowosądecki
Nowy Targ – nowotarski
Święty Krzyż – świętokrzyski
Zielona Góra – zielonogórski.
13.7.4. Od dwuczłonowych nazw miejscowych składających się z rzeczownika i występującego po nim przymiotnika tworzymy przymiotnik jedynie od członu rzeczownikowego, np.
Aleksandrów Kujawski – aleksandrowski
Bielsk Podlaski – bielski
Kamień Pomorski – kamieński
Kazimierz Dolny – kazimierski
Lidzbark Warmiński – lidzbarski
Maków Podhalański – makowski
Ostrów Mazowiecka – ostrowski
Sokołów Podlaski – sokołowski
Strzelce Opolskie – strzelecki
Tomaszów Lubelski – tomaszowski.
UWAGA: Czasami od różnych nazw miejscowych forma przymiotnika jest taka sama, jednak lokalność funkcjonowania i kontekst przesądzają o jednoznaczności tych homonimicznych form. Przykłady:
Bielsko-Biała – bielski
Bielsk Podlaski – bielski
Brzeg – brzeski
Brzesko – brzeski
Brześć – brzeski
Międzyrzec Podlaski – międzyrzecki
Międzyrzecz – międzyrzecki
Strzelin – strzeliński
Strzelno – strzeliński
Sucha Beskidzka – suski
Susz – suski.
 
 
... >>

Zmieniają się czasy,
zmieniają się słowa

Zobacz w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, jak przez pół wieku zmieniło się słowo fałszywka
Więcej słów

Powiedz to inaczej

Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego